Liban – serce katolickiego wschodu
Ten kraj o powierzchni 10 452 km2, leżący nad Morzem Śródziemnym, znajduje się na skrzyżowaniu trzech kontynentów: Europy, Azji i Afryki. Historyczne osiedle Fenicjan, semickich kupców, których działalność morska trwała ponad 2000 lat (około 2700–450 p.n.e.), jest znane ze swojego bardzo bogatego dziedzictwa i szczególnego uroku, przyciągających na przestrzeni wieków podróżników, turystów i zdobywców.
W całej swojej historii Liban, bo o nim mowa, był zdominowany przez wiele ludów: od Babilończyków, Asyryjczyków, Egipcjan i Persów po Turków i Francuzów, a do tego w międzyczasie przez Greków, Rzymian, Bizantyjczyków, Mameluków i Krzyżowców. Jednakże tyle razy podbijany Liban nigdy nie został opanowany. Libańczycy są dumni ze swoich licznych buntów przeciwko despotycznym władcom oraz niezmordowanych walk o niepodległość i wolność.
Z drugiej strony można na to spojrzeć tak: czarujący urok Libanu sprawił, że przyciągał wiele ludów i stał się schronieniem dla wielu innych, którzy uciekli przed panowaniem zdobywców. Po upadku Imperium Osmańskiego (pod koniec pierwszej wojny światowej) Liga Narodów ustanowiła obecne granice Libanu w ramach mandatu francuskiego (1920 r.). W tym okresie Libańczycy zaczęli domagać się swojej niepodległości i opracowali w 1926 r. konstytucję, która przyznała równe prawa polityczne różnym wspólnotom religijnym w kraju – na terytorium Libanu współistnieje 18 społeczności religijnych, chrześcijańskich i muzułmańskich.
Liban był jednak miejscem niemal ciągłych niepokojów politycznych od czasu potwierdzenia swojej niepodległości w 1943 r. W międzyczasie Bejrut zyskał na znaczeniu jako regionalne centrum finansów i handlu. Kilka zamieszek wybuchło w latach 40. i 50. XX wieku. Dopiero w latach 60. Liban przeżył okres względnego spokoju, podczas którego Bejrut doświadczył pewnego dobrobytu dzięki sektorom turystyki i bankowości. Kilka siedlisk napięcia rozgorzało na początku lat 70., niestety prowadząc do działań wojennych w 1975 r. i wojny. Liban został wciągnięty w błędne koło konfliktów regionalnych i międzynarodowych do 1990 r., kiedy to rozpoczęła się odbudowa kraju. Ta żmudna rekonstrukcja wciąż napotyka wiele przeszkód, a konflikty na Bliskim Wschodzie odbijają się echem w małym kraju i zagrażają jego niepewnemu pokojowi.
Liban w Biblii
Biblia wymienia nazwę Libanu w Starym Testamencie, Nowy Testament wymienia niektóre libańskie miasta lub miejsca, takie jak miasta Tyr i Sydon, które znajdują się na południu kraju (Mt 15:21; Mk 3:8; Łk 6:17; Dz 12:20). Trzydzieści z sześćdziesięciu sześciu ksiąg Biblii pamięta Liban lub mówi o sprawach związanych z tym krajem. Nazwa Libanu jest wymieniana około siedemdziesiąt razy, a cedry określane mianem libańskich prawie siedemdziesiąt pięć razy. Wspomina się również o trzydziestu pięciu miejscach w Libanie. Biblia wymienia jedenaście libańskich postaci, w tym: Chirama – króla Tyru, Assafa – strażnika lasu cedrowego i Jezebel – córkę króla Tyru.
Król Salomon miał dobre stosunki handlowe z Fenicjanami, dlatego importował libański cedr i drewno cyprysowe od Chirama, króla Tyru, aby zbudować świątynię jerozolimską i jej zamki (1Krl 5:15–32; 7,2; 10:11-12). Mieszkańcy Sydonu przywieźli libańskie drewno cedrowe do budowy świątyni w Jerozolimie po raz drugi po babilońskim okresie wygnania. Jezus kilkakrotnie odwiedzał południowy Liban w towarzystwie swojej matki Maryi, która zgodnie ze starożytną tradycją kilkakrotnie czekała na niego w jaskini Maghdouché, dziś sanktuarium maryjnym. W rejonie Tyru i Sydonu Jezus miał słynne spotkanie z kobietą syryjską (Mt 15:21–28; Mk 7:24–30).
Kościół maronicki
Historia Libanu jest głęboko związana z historią Kościoła maronitów. Kościół ten wziął swoją nazwę od anachorety św. Marona, który zmarł na początku V w., a na którego grobie w Apamei, w dzisiejszej Syrii (Qal‛at al-Mudīq), zbudowano klasztor w pobliżu źródeł Orontes. Wkrótce stało się to centrum życia religijnego w całym regionie. Tamtejsi liczni mnisi przestrzegali decyzji soboru w Chalcedonie (451 r.) i występowali przeciwko monofizytom w VI w., cierpiąc poważne represje; odnotowano 350 mnichów zabitych przez monofizytów. Podczas arabskiego podboju regionu (636 r.) wielu maronitów uciekło do miast Bizancjum, a wśród nich był patriarcha Antiochii, którego siedziba pozostawała pusta przez czterdzieści lat na początku stulecia. W VIII w. mnisi maroniccy wraz z wieloma uchodźcami, którzy znaleźli u nich schronienie, zorganizowali się osobno, ustanawiając własny patriarchat. Zgodnie z tradycją pierwszym maronickim patriarchą był św. Jan Maron (685 r.).
Pod koniec wieku IX, częściowo z powodu prześladowań monofizytów, częściowo z powodu zniszczenia klasztoru przez muzułmanów, mnisi z licznymi rodzinami skupionymi w klasztorze wyemigrowali na południe do regionu Libanu, który, choć górzysty i zalesiony, stanowił wygodne schronienie dla prześladowanych; inne niewielkie emigracje udały się gdzie indziej, np. na wyspę Cypr. Siedziba narodu została zorganizowana w Libanie, w prostym i pracowitym społeczeństwie, pod kierunkiem „prezydentów” (muqaddamin), którzy uznawali autorytet patriarchy. Ta patriarchalno-religijna organizacja pozostała zasadniczo taka sama, zarówno pod rządami kalifów, jak i od 1516 r. pod rządami sułtanów osmańskich.
Z krzyżowcami maronici byli w doskonałych stosunkach, a Wilhelm z Tyru mówił, że w 1182 r. nawiązali stosunki z patriarchą Antiochii. Maronicki patriarcha Jeremiasz II uczestniczył w Soborze Laterańskim IV w 1215 r. Na podstawie ustawy 16 ortodoksja maronitów jest niekwestionowana, dlatego Liban coraz bardziej potwierdza się jako centrum katolicyzmu na Wschodzie. W 1584 r. Grzegorz XII założył w Rzymie nadal istniejące kolegium maronickie. W 1736 r. odbył się libański synod w Lwawaze koło Bejrutu, który pozostał fundamentalny dla maronitów, a zatwierdzony w 1741 r. przez Benedykta XIV. Kolejny nowszy synod maronicki odbył się w 2006 r.
W 1860 r. kilku maronitów padło w masakrach chrześcijan dokonanych przez Druzów; przez co w 1861 r. interwencja mocarstw europejskich stworzyła pod własnym nadzorem odrębny rząd dla Libanu, któremu przewodniczył nielibański chrześcijanin. Podczas pierwszej wojny światowej doszło do innych prześladowań ze strony Turków.
Maronici mówią dziś po arabsku, znajomość francuskiego i angielskiego jest powszechna. Ich starożytny język syryjski, który pozostał w liturgii, wymawia się w tak zwanej formie zachodniej. Liturgia maronicka należy do zachodniej rodziny syro-antiocheńskiej. Oprócz swojej obecności na terytorium patriarchalnym maronici są szczególnie obecni na kontynencie amerykańskim, w Australii i Europie, gdzie powstały całe maronickie diecezje.
Obecność karmelitów bosych
Karmelici bosi osiedlili się w Libanie w 1643 r., choć niektóre źródła historyczne uważają, że karmelici przybyli do Libanu wraz z wyprawami krzyżowymi w XIII w. i mieli klasztory w Trypolisie, Tyrze i Sydonie. Wszystkie te klasztory zostały zniszczone wraz z odejściem krucjat i wypędzeniem braci. Osiemnastego marca 1643 r. włoscy misjonarze karmeliccy przybyli do Libanu, pokonując drogę z Aleppo do Syrii, zaproszeni przez patriarchę maronitów. Ojciec Celestyn ze św. Ludwika był przeorem pierwszej wspólnoty, przetłumaczył Biblię i Naśladownictwo Jezusa Chrystusa na język arabski.
Pierwsi karmelici mieszkali w klasztorze św. Elizeusza w Świętej Dolinie, zwanej Qadisha (po syryjsku znaczy święty), znanym również pod nazwą Qannubine. W 1645 r. założyli klasztor św. Eliasza w Trypolisie w północnym Libanie, który był ważną stacją pielgrzymów do Ziemi Świętej. W 1695 r. klasztor św. Elizeusza stał się kolebką pierwszego zakonu maronickiego, zorganizowanego i zreformowanego. Karmelici pomagali pierwszym mnichom, prowadząc ich duchowo zgodnie z pragnieniem maronickiego patriarchy Doueihi (dziś czcigodnego sługi Bożego). W 1701 r. karmelici bosi przeprowadzili się i zamieszkali w klasztorze św. Sergiusza w Baszarri (dziś mauzoleum i muzeum słynnego pisarza Gibrana Khalila Gibrana). Bracia musieli opuścić ten klasztor. W 1909 r. założyli klasztor św. Józefa w sercu Baszarri, gdzie poświęcili się pomocy medycznej i rolniczej, nauczaniu i pomocy duchowej.
W czasie pierwszej wojny światowej karmelici libańscy zostali zmuszeni do zamknięcia szkół i opuszczenia Libanu – ponieważ byli Włochami – Turcy zajęli klasztor i zamienili go w koszary. Po zakończeniu wojny misjonarze powrócili i gorliwie odzyskali klasztor oraz szkołę, a następnie przekształcili klasztor w centrum formacji teologicznej i filozoficznej, angażując się w animację życia liturgicznego i duchowego.
W 1836 r. założyli klasztor św. Dumita w Kobayath, niedaleko granicy z Syrią. Poświęcili się służeniu odizolowanej i zagrożonej społeczności maronitów. W 1968 r. Karmel libański utworzył częściowo niezależną prowincję i założył klasztor w Hazmieh (przedmieścia Bejrutu).
Dzisiaj obecność karmelitów w Libanie jest rozłożona na sześć klasztorów:
- Klasztor św. Eliasza w Trypolisie: historyczne centrum karmelitańskie; parafia dla łacinników. Ponieważ wojna w Libanie bardzo zmieniła demografię Trypolisu, wielu chrześcijan opuściło miasto i dziś szkoła służy społeczności muzułmańskiej, oferując model współistnienia.
- Klasztor św. Józefa w Baszarri: centrum duszpasterskiej i duchowej służby dla całego regionu.
- Klasztor św. Dymita w Kobayath: posługa duchowa, dom przyjęć dla grup i rekolekcje duchowe, szkoła.
- Klasztor Pani z Góry Karmel w Hazmieh: dom prowincjonalny, dom formacyjny, centrum duchowości, centrum duszpasterstwa.
- Klasztor Al Carmeliah w Mijdlaya: klasztor i szkoła, w pobliżu Trypolisu, jest także miejscem spotkań różnych wyznań religijnych regionu i reprezentuje specyfikę Libanu. Szkoła została dwukrotnie zniszczona podczas wojny i ponownie odbudowana (całkowicie zniszczona w 1976 r. i poważnie uszkodzona w 1983 r.).
- Klasztor św. Eliasza w Muaaysrah (założony w 1995 r.): dom formacyjny, przyjmowanie grup na rekolekcje, towarzyszenie grupom, pomoc parafiom. Od 2005 r. jest także sanktuarium Dzieciątka Jezus z Pragi.
Od 2017 r. prowincja libańska jest obecna w Hajfie w Ziemi Świętej, służąc parafii i szkole należącej do Zakonu.
Warto wspomnieć, że w Libanie oprócz męskiej gałęzi Karmelu istnieją dwa klasztory karmelitanek bosych, należące do obrządku bizantyjskiego: klasztor Bogurodzicy i klasztor św. Józefa. Poza tym istnieją dwa karmelitańskie zgromadzenia apostolskie: wspólnota karmelitanek z Florencji (fundacja włoska) i wspólnota karmelitanek św. Józefa (fundacja francuska).
o. Valéry Bitar OCD