Drzewo życia i znak długowieczności, symbol siły i punkt szczególnych wydarzeń, wyznacznik tras podróży, a w pogańskich religiach nawet obiekt kultu i miejsce wyroczni, dąb (quercus), bo o nim mowa, to potężne, dorastające do ponad trzydziestu metrów wysokości drzewo. Do tego rodzaju krzewów i drzew należy około 450 gatunków roślin, głównie występujących na półkuli północnej naszego globu. Mimo różnicy w wysokości, pokroju i ulistnieniu, wszystkie te gatunki łączy jedna sprawa, a mianowicie charakterystyczne owoce zwane żołędziami, które często wykorzystywane są w hodowli zwierząt. Poza tym dęby dostarczają cennego drewna oraz kory używanej do produkcji barwników i mieszanek ziołowych. Warto też wspomnieć o dębie korkowym, którego kora jest powszechnie używana do produkcji korka.
O niecodziennej wartości tego drzewa świadczy wiele nazw miejscowości w Polsce i na świecie, które w swym brzmieniu mają nawiązanie do dębu, a są nimi między innymi takie miasta i wioski w naszej ojczyźnie jak: Dąbie, Dębno, Dąbrowa czy Dęba. Ponadto wyjątkowość drzewa podkreśla dzisiaj sadzenie dębu na cześć konkretnej osoby lub wydarzenia
Oprócz tych wszystkich wymienionych już walorów, przywoływany ponad dwadzieścia razy w Biblii, dąb jest przede wszystkim miejscem gościny Abrahama i Sary wyrażonej wobec trzech Aniołów. Zdarzenie miało miejsce w pobliżu Hebronu, a dokładnie w miejscowości Mamre. Szczegółowy opis tego wydarzenia znajduje się w osiemnastym rozdziale Księgi Rodzaju. Siedzący obok swego namiotu pod dębami Abraham zaprasza przechodzących Aniołów, aby odpoczęli u niego, posilili się i odświeżyli. Kiedy czytamy to opowiadanie, ewidentnie zadziwia w nim brak precyzji w określaniu poszczególnych postaci. Raz chodzi o Jahwe, innym razem o trzech mężczyzn, to znów o aniołów. Autor tekstu płynnie przechodzi od liczby pojedynczej do mnogiej. A dzieje się tak, ponieważ mamy do czynienia z tajemnicą. Bóg w Starym Testamencie jeszcze nie objawił się jako Ten Trójjedyny. Dąb zatem staje się świadkiem Tajemnicy Trójcy Przenajświętszej, wręcz drzewem osłaniającym Tajemnicę Trójjedynego Boga.
Oczarowani tym cichym strażnikiem wydarzenia, pochylmy się jeszcze bardziej nad jego historią. Otóż dąb Abrahama, gdyż tak jest często nazywane to drzewo, jest okazem tak zwanego dębu skalnego. Prawdopodobnie był związany z kultem obecnym w kulturze kananejskiej. Sama miejscowość Mamre w czasach Abrahama była dębowym gajem i to tam pierwszy patriarcha zawarł przymierze z jedynym Bogiem. Miejsce mimo częstych zniszczeń było odbudowywane i uważane za wyjątkowe, tak przez żydów, jak i chrześcijan, a nawet muzułmanów. Ostatecznie w XIX w. grunt został zakupiony przez Rosyjski Kościół Prawosławny. Niestety mniej więcej w tym samych czasie stan drzewa zaczął się widocznie pogarszać, a ostatnie zielone liście pojawiły się na roślinie w roku 1996. Potem dąb zupełnie obumarł, ale jednocześnie dając nadzieję życia w postaci nowego wyrastającego obok pędu.
Wracając do samej rośliny, to przywoływany przez Biblię dąb rośnie na terenie Izraela w potrójnej wersji: dąb tabor, dąb skalny i jego jeden podgatunek. Dąb skalny obecny jest w całym basenie Morza Śródziemnego. Dorasta do wysokości dziesięciu metrów, przy obwodzie pnia do trzech metrów; ma sztywne, błyszczące ciemnozielone i liście z charakterystycznymi kolczastymi ząbkami oraz owalne długie na dwa centymetry pokryte kolczastymi łuskami żołędzie. Występuje do wysokości 1200 m n.p.m., głównie na glebach kamienistych.
Jego izraelski brat, dąb tabor ma mniejszy zasięg terytorialny, gdyż rośnie głównie w Azji Mniejszej, Grecji, Albanii i Włoszech. Jest wyższy, gdyż osiąga piętnaście metrów. Jego owalne lub lancetowate liście na górnej powierzchni są ciemnozielone i bezwłose, natomiast od spodu są szare i pokryte włoskami. Brzegi liści faliste i ostro ząbkowane. Wydaje żołędzie o długości do pięciu centymetrów. Dąb ten jest bardziej ciepłolubny i rośnie tylko na nizinach maksymalnie do 500 m n.p.m. Na obydwu dębach pasożytują podobne do czerwców owady. Z rozdrobnionych samic tych owadów w starożytności otrzymywano barwnik szkarłatowy, karmazynowy i purpurowy. Barwników tych używano do farbowania płócien Przybytku Mojżeszowego.
W Polsce naturalnie występują dwa, obecne zresztą w całej umiarkowanej klimatycznie Europie, gatunki dębu: szypułkowy i bezszypułkowy. Te długowieczne drzewa w naszej przestrzeni geograficznej osiągają nawet trzydzieści metrów wysokości przy średnicy pnia nawet do trzech metrów. Na zimę zrzuca liście, wcześniej rodząc żołędzie o długości do trzech i pół centymetra. W tradycji polskiej dąb symbolizuje siłę, szlachetność, dostojność, wytrzymałość i długowieczność.
Niektóre biblijne miejsca przywoływania dębu, również te, gdzie jest określany jako terebint: Rdz 12:6; 35:4.8; Joz 19:33; 24:26; Sdz 6:11; 9:6.37; 1Sm 10:3; 17:2.19; 1Krn 10:12; Syr 27:4; Iz 1:29; 61:3; Jr 3:13; Ez 27:6; Oz 4:13; Dn 13:58.
o. Mariusz Wójtowicz OCD
