Maronici

Kościół Maronicki

Jest jednym z sześciu Kościołów wschodnich, powstały w VII wieku na obecnych terenach Syrii i Libanu. Wyodrębnił się z Kościoła Syryjskiego wskutek odrzucenia monoteletyzmu. Jako jedyny z tej grupy od początku założenia w całości pozostał w jedności z Rzymem, odnowionej w czasach wypraw krzyżowych. Z Kościołem tym związana jest syryjska tradycja monastyczna

Przestrzeń

Cztery lata po Wniebowstąpieniu Antiochia stała się pierwszym patriarchatem po Jerozolimie, założonym przez św. Piotra. W latach 47-55 ewangelizował miasto św. Paweł. Tu wyznawcy Chrystusa około 40 r. zostali nazwani chrześcijanami i tutaj również prawdopodobnie powstała Ewangelia wg. św. Mateusza. W okresie świetności Antiochia po Rzymie i Aleksandrii była trzecim miastem w Cesarstwie Rzymskim. Rozwijała się na pograniczu ważnych obszarów językowych i kulturowych: hebrajskiego, greckiego, koptyjskiego, arabskiego, irańskiego, kaukaskiego, aramejskiego. Mówiono tutaj po aramejsku, hebrajsku, grecku i łacinie, a kupcy z Antiochii przywozili wschodnie zwyczaje do Rzymu. Chrześcijaństwo żyło spokojnie z pogaństwem. W takim klimacie powstawała duchowość ascetyczna i monastyczna.

Twórca

Kościół maronicki związany jest ze św. Maronem. To mnich syryjski czczony jako święty przez Kościół katolicki i Kościół prawosławny. Święty urodził się około 350 roku w Cyrze (twierdza wojskowa w Syrii zbudowana przez Rzymian w roku 300 przed Chrystusem w celu obrony Antiochii). W Cyrze również około 300 roku zginęli śmiercią męczeńską bliźniacy pochodzenia arabskiego – Kosma i Damian. Na ich cześć nazwano miasto Hagioupolis, miastem Świętych.

Maron był człowiekiem wykształconym i wysoko urodzonym (studiował w Antiochii). Po chrzcie porzucił godności i majątek. Osiadł w górach na północny wschód od Aleppo, w regionie Taurus Cirrus nad rzeką Orontes (Syria), na terenie patriarchatu Antiochii. Ta geograficzna przestrzeń zamieszkiwana była przez wielu mnichów. Większość z nich, mimo braku wykształcenia, posiadała mądrość i potrafiła filozofować. Byli to anachoreci – pustelnicy i eremici liczni w Palestynie i Egipcie. Uciekali od ludzi, by szukać Boga.

W Kafar Nabo na runiach świątyni rzymskiej Maron wybudował kościół. Jako asceta żył pod gołym niebem i rzadko korzystał z miejscowych jaskiń. Jego codzienność stanowiły: milczenia, praca, post i pokuta. Prowadził głębokie życie ascetyczne, kontemplacyjne i apostolskie. Mówił niewiele, ale jego kazania przynosiły obfite owoce. Święty regularnie odwiedzał innych anachoretów. W ten sposób uczył się od nich życia. Coraz bardziej też przekonywał innych pustelników do siebie: przyciągał naśladowców. Uzdrawiał chorych, wyrzucał demony, leczył rany duszy. Modlitwa według niego ma być panaceum na wszystko. Miejscowy biskup nakłonił Marona do święceń. Miał w ten sposób służyć braciom eremitom, odizolowanym od świata. Jako pasterz mimo ilości i odległości otaczał ich ojcowską troską. Po prześladowaniach za cesarza Walensa rozpowszechniał monastycyzm również w miastach. Budował kościoły i klasztory. Regularnie pojawiały się jednak kolejne barbarzyńskie prześladowania. Budowle ponownie były niszczone, a mnisi mordowani. Maron nadal wspierał anachoretów. Po prześladowaniach odszukiwał ich pośród ruin. Niszczył pogańskie świątynie i budował chrześcijańskie.

Po ogłoszeniu chrześcijaństwa oficjalną religią, wykorzeniał pogaństwo. Niszczył budowle pogańskie lub zamieniał na miejsca innego użytku – publicznego lub prywatnego. Jan Chryzostom przysyłał mu rozliczne relikwie, by mógł konsekrować nowe kościoły na ruinach pogańskich. Z Armenii przed śmiercią wyraził przyjaźń i wdzięczność wobec Marona. Wysyłał mu nawet list, wyrażając swój szacunek i oddanie, z prośbą o modlitwę za niego.

Według tradycji 9 lutego 410 roku osłabiony krótką chorobą, Maron odszedł do wieczności. Okoliczni mieszkańcy wzięli w posiadanie jego ciało, a nad grobem wybudowali wielką świątynię (ostatnio odkryto ruiny świątyni i jego sarkofag w okolicach Kafar Nabo). Świętemu patriarsze towarzyszyły liczne cuda. W 452 roku jego naśladowcy przenieśli szczątki mistrza do miejscowości pomiędzy Aleppo a Hamą. Wybudowali tam duży kościół Beit-Maron – Dom Świętego Marona. To głowa wszystkich klasztorów i bastion doktryny katolickiej. Jego uczniowie osiedli ostatecznie w klasztorze wzniesionym dla nich przez cesarz Marcjana. W ten sposób św. Maron pozostawił po sobie maronitów – liczne grono uczniów i naśladowców, tworzących zwartą grupę, mieszkającą w monasterze Beit-Maron.

Wspomnienie św. Marona obchodzone jest 9 lutego u katolików i 27 lutego u prawosławnych.

Kościół

Po śmierci Świętego Sobór Chalcedoński (451 r.) potępił monofizytyzm. Mnisi maroniccy uznali naukę soboru, co postawiło ich w opozycji do antiocheńskich monofizytów (jakobitów). Zemsta heretyków była brutalna. W 517 roku wierność papieżowi kosztowała 350 mnichów ginących z rąk monofizytów. To oni szyderczo nazywali ich maronitami (wierni 7 pierwszym soborom). Mnisi odcięli się się od kultury hellenistycznej i wpływów Bizancjum. Zachowali odrębność utrzymując tradycję Antiochii Syryjskiej. Podczas kolejnych prześladowań religijnych (koniec VII w.), zostali oskarżeni przez Bizantyjczyków o monoteletyzm. Sami maronici zaprzeczają, jakoby ich Kościół kiedykolwiek był heretycki.

Podbój terenów syryjskich przez Arabów (636 r.) jeszcze pogorszył sytuację. Maronici uciekając przed prześladowaniami bizantyjskimi i arabskimi, opuścili Syrię i ostatecznie schronili się w Górach Libanu. Zostawili swoje rodzinne strony w Dolinie Orontes, by schronić się w Dolinie Qadisha, gdzie poczęli stopniowo nawracać do swoich nauk mieszkańców tamtejszych terenów. Zamieszkiwali trudno dostępne górskie doliny, a ciągłe najazd arabski spowodował ich całkowite odcięcie od reszty Kościoła, który był przekonany o ich wyginięciu.

Oficjalnie Kościół maronicki miał powstać za czasów św. Jana Marona. Był to to mnich z Beit-Maron, wybrany w 687 r. na pierwszego patriarchę Antiochii i całego Wschodu. Był to człowiek święty i wykształcony, który miał wpływ na rodzącą się liturgię Kościoła maronickiego. W Bkerke św. Maron wybudował klasztor, który stał się siedzibą patriarchatu maronickiego. Tam zmarł w 707 r. i tam została złożona jego czaszka, a klasztor nazwany Ras Maroun – Głowa Marona. Dolina Kfar Hay zaludniała się eremitami, którzy przeobrazili libańskie góry w materialny i duchowy ogród.

Ruch migracyjny nasilił jeszcze bardzie w X w. po zniszczeniu klasztoru Świętego Marona w Syrii. Wtedy to mnisi maroniccy już na terenie Świętej Doliny założyli swoją nową siedzibę, czyli klasztor Matki Bożej Qannoubine. Miejsce sprzyjało rozwojowi, a klasztory, które łączyły życie pustelnicze i wspólnotowe, szybko rosły w liczbą, zdobywając kolejne wzgórza i wykorzystując liczne jaskinie, do których często trudno było dotrzeć.

Stan taki trwał do czasów wypraw krzyżowych. W 1099 roku krzyżowcy, ku swemu zdumieniu, napotkali w górach Libanu chrześcijan – maronitów, którzy wkrótce stali się ich sprzymierzeńcami. Maronici wstępowali do zakonów rycerskich i wspierali krzyżowców militarnie, a oprócz tego doszli do dużej zażyłości z europejskimi mieszkańcami Ziemi Świętej. W 1181 roku patriarcha maronicki złożył przysięgę wierności papieżowi przed łacińskim patriarchą Antiochii Aimery z Limoges. Okres krucjat okazał się renesansem maronitów.

Po klęsce wypraw krzyżowych maronici stali się celem najcięższych w swej historii prześladowań ze strony muzułmanów – najpierw egipskich Mameluków (1291–1516), a następnie Turków osmańskich (1516–1919). Ponadto między 1260 a 1303 Liban został czterokrotnie najechany przez Mongołów. Chroniąc się przed wojną, maronici ponownie wycofali się w górskie doliny, gdzie żyli przemieszani z szyitami i druzami. Zachowali organizację patriarchalno-biskupią. Administrację cywilną sprawowali starsi poszczególnych wsi.

Pomimo wspomnianych powyżej ataków, w XV wieku klasztor Qannoubine stał się siedzibą patriarchatu Maronitów (1440) i pełnił tę funkcję przez pięć kolejnych wieków. W XVII wieku pobożność mnichów maronickich była taka wielka, iż stała się motywem odwiedzin Świętej Doliny przez wielu europejskich poetów, historyków, geografów, polityków i zakonników; niektórzy nawet z czasem w tym miejscu postanowili się osiedlić.

Jednak Świętą Dolinę zajmowali nie tylko Maronici. Jaskinie i urwiste zbocza  Qadishy gościły na przestrzeni wieków inne społeczności chrześcijańskie: Jakobitów, Melchitów, Nestorian, Ormian, a nawet Etiopczyków. Obecnie na terenie doliny znajdują się jedne z najstarszych chrześcijańskich klasztorów na Bliskim Wschodzie.

Liturgia

Kościół maronicki ma własny obrządek wywodzący się z rytu antiocheńskiego, ale z licznymi elementami rzymskimi. Językiem liturgicznym jest aramejski. Latynizacja liturgii nastąpiła głównie w XVII wieku pod wpływem Kolegium Maronickiego i zakonów, ale od czasu Soboru Watykańskiego II usiłowania idą w odwrotnym kierunku – przywraca się tradycyjną liturgię maronicką.

Zakony

Konstytucje Libańskiego Zakonu Maronitów stanowią: „Libański Zakon Maronitów jest jednym ze sposobów autentycznego życia zakonnego. Kierując się tradycją monastyczną, inspiruje ją duch maronickiego syryjskiego kościoła w Antiochii... Nasz Zakon opiera się na życiu wspólnotowym, życiu modlitwy, ciszy, spokoju i ascetycznych praktyk. Angażuje się także w działalność apostolską, przyjmując za punkt odniesienia klasztor, zgodnie ze swoją historią i potrzebami Kościoła” (art. 1.3).

Trzy maronickie zakony odwołujące się do reguły św. Antoniego Pustelnika.

• Zakon Maronicki Błogosławionej Maryi Dziewicy – aleppianie (OMM)
• Zakon Libańskich Maronitów - Zakon Libańskich Mniszek Maronickich (OLM)
• Zakon Maronicki Świętego Antoniego – antonianie (OAM)

Jedność

Pomimo geograficznego odseparowania maronici zawsze zachowywali pełną łączność z Rzymem. Ciągle byli też przez to prześladowani. Schizmy i Islam. Obecność biskupów maronickich jest udokumentowana na wszystkich soborach i synodach Kościoła powszechnego. Dopiero jednak w XIII w. w okresie wypraw krzyżowych, Kościół maronicki został oficjalnie uznany przez Rzym. Na synodzie w Qannoubine w 1580 roku kościół maronicki przyjął naukę Soboru Trydenckiego. W 1606 roku pod wpływem Rzymu maronici przyjęli również kalendarz gregoriański. W wyniku zabiegów jezuity Jana Eliano w 1584 roku papież Grzegorz XIII, by wzmocnić więzy, ustanowił w Rzymie Kolegium Maronickie, w którym wykształciło się wielu znakomitych duchownych i świeckich maronitów.

Obecnie maronici żyją na całym świecie. W liczbie może nawet większej niż w samym Libanie. W samym Libanie i Syrii mieszka około 2 milionów maronitów. Kościół ma 13 diecezji w Libanie, trzy w Syrii , po jednej na Cyprze, w Izraelu, w Egipcie i w Nigerii. Diaspora maronicka liczy około 4 milionów wiernych.

o. Mariusz Wójtowicz OCD